O imenu

Oblast Mrko/je/vići imala je burnu istorijsku prošlost,a kao posledica toga što su se na ovom prostoru preplitali i sudarali razni društveni , politički , kulturni, privredni i vjerski uticaji i interesi još od početka življenja ljudi na ovom prostoru.

Na prostoru oblasti Mrko/je/vića prvi toponimi koji se pominju u istorijskim izvorima su: šuma Gorana i potok Kunje koji se pominju za vrijeme bitke kod Bara 1042 godine, dok se toponim Dobra Voda pominje 1406 godine "de Dobra Voda".Najraniji pomeni Mrkovića javljaju se u mletačkim izvorima, 1409 (Li Marchoe), 1449 (de Marchois) i 1559 (Marcovich) kod Bara.

U turskom izvoru- Katastarski defter Skadarskog Sandžakata iz 1485 godine pominje se selo Mrkojevići, dok u kotorskim spomenicama Mrko/jevići se javljaju krajem XVI vj.

Govoriti o porijeklu imena Mrkovići je teško iz razloga što ne postoje istorijske činjenice na osnovu kojih bi se sa sigurnošću moglo utvrditi porijeklo, te se kao moguće osnove od kojih ime vodi porijeklo mogu uzeti slijedeća predanja koja prenosi Andrija Jovićević u knjizi "Crnogorsko primorje i Krajina ": Prema prvom predanju ime potiče prema nekom mrkom čovjeku; prema drugom predanju ime potiče prema nekom mrkom barjaku, koji su nekad imali preci današnjih Mrkovića, i treće da su Mrkovići bratstveno ime. "Njeki kažuju, da su oni iz Pipera ; ali mi držimo, da tome je dalo povoda to, što u Piperima ima jedno selo Mrke na Morači niže Bioča; među tim po etimologiji njihovo ime proizilazi od Mrkoje kao Crnoje, Blagoje, Spasoje, Sladoje it.d./. Pa kako bi znali za ovo mjesto Piperi iz takve daljine, ističe M.Plamenac.

Mrkovići kažu Mrkovsko polje, Mrkovski barjak dok Krajnjani Mrkoviće zovu Mrkoti,a u govoru stanovnika Gorane i drugih zaseoka egzistira ime Mrkoć/i što se odnosi na stanovništvo koje živi na prostoru pod Lisinjom/Ljesinjom/(Velje Selo) koje se pod tim nazivom prvi put pominje u istorijskim izvorima tek od 1881 godine, a čemu odgovara lokacija sela Mrkojevići,koje se-prema Graviri Bara s okolinom, prema Comutiou; te graviri Bara iz Coronellijevog atlasa i graviri Bara iz 1550 godine – nalazilo u gornjem dijelu južne padine Lisinja/Ljesinja/.

Prema Katastarskom defteru Skadarskog Sanđžakata selo Mrko/je/vići se nalazilo u Nahiji Mërkodlar i pripadalo je hasu koji je bio pod upravom Skadarskog sandžak-bega. Dok prvo pominjanje Gorane kao naseljenog mjesta može se vezivati za godinu 1442 kada su Mlečani pridobili dvije družine Mrkovića.

Marijan Bolica u svom opisu skdarskog sandžakata iz 1614 godine poslije opisa Bara navodi: sela Dobra Voda, Race ili Radu( a to je Ravanj ), Kunje ( Cumgini ), Mrkojević ( Marcoeuich ), te navodi slijedeće( Questi Marcouichi erano al pari di Pastrouich i privilleggiati dalla Serenissima Republica di Venetia, aproviggionati ancora)što u prevodu znači(Kao i Paštrovići, Mrkojevići su od svijetle Republike imali privilegije i izdržavanje a potom se pominje Gorana. Pored nabrojanih sela dati su i podaci o njihovom stariješinama te broju kuća i vojnika.

Iz pisama koje je uputio vojvoda Simo Popović knjeginji Mileni može se zapaziti slijedeće " Za prve dane bombardovanja bio se vojvoda Plamenac, koji je već dvije ure na onu stranu Bara prošao, zaustavio oko sela Mrkojevići –jedno veliko tursko pleme, koje broji oko 800 pušaka." Dok u memoriama vojvoda Simo Popović iznosi da u okrugu barskom su sela" Zaljevo, Dobravoda, Pećurice, Mrkojevići, Kunje, Gorana, Mikulići Tuđemili, Krajinska sela.

Ovo nam ukazuje da se ime Mrko/je/vići, kao toponim ne odnosi i na ostala sela koja su navedena u opisu. U opisu Mrkojevića od strane M.Plamenca iz 1881 godine navedena su sela: Velje Selo, Dabezić, Ravan, Kunje, Mala Gorana, Velja Gorana, Grdović, Dobra Voda, Mikulić, Kaliman, Međureč. Na osnovu ovog može se zapaziti da se umjesto naziva sela, Mrkojević navodi novi naziv sela – Velje Selo,a da današnji stanovnici i potomstvo ovog zaseoka sebe nazivaju Mrkoći.

Na osnovu iznijetih činjenica može se zaključiti da se krajem XIX vijeka tj. nakon teritorijalnog proširenja Crne Gore 1878 po odluci Berlinskog kongresa koja je istaknuta u članu 28. i uspostavljanja nove uprave nad ovim krajem ime Mrko/je/vići počinje se odnositi na sva sela čije je stanovništvo slovenskog porijekla, a u prilog ovome ide i to što je "kongres provodijo granicu između plemena srpskoga i arbanaškog."

Istakao bih i to da se današnje značenje imena Mrkovići ne može poistovjećivati sa nekadašnjim plemenom Mrkovići iz više razloga :

1 ) Ni kod današnjeg a ni kod starijeg stanovništva ne postoji pojam o plemenu,
2 ) Ne postoji predanje po kojem su svi stanovnici Mrkovića od istog rodonačelnika( kao kod Vasojevića, Pipera... ),
3 ) Današnji stanovnici Mrko/je/vića ne mogu reći odakle su im preci, što ukazuje na starost stanovništva koje je živjelo u oblasti Mrkovića,
4 )Nema svijesti o krvnoj srodnosti svih Mrko/je/vića,
5 ) I sam govor, nije jedinstven te se može govoriti da na ovom prostoru egzistiraju dva dijalekta.

Dr.Luka Vujović, u svojoj doktorskoj disertaciji, došao je do zaključka da je govor Mrkovića poseban dijalekat i da potvrđuje slovensko porijeklo i crnogorsku pripadnost Mrkovića i tačan naziv imena plemena-Mrkovići, a ne Mrkojevići,dok lingvista Suljo Mustafić govor Gorane izdvaja u zaseban dijalekat.Govoriti o plemenu moguće je samo ako uzmemo za osnovu Bogišićevo tumačenje "da pleme više ima teretorijalno značenje, nego rodbinsko ", ali se postavlja pitanje koliko je ispravno uzeti i to tumačenje kao moguće.

IZ PROŠLOSTI

Na osnovu fizičko-geografskih karakteristika može se reći da je priroda pružala uslove za život ljudi na ovom prostoru još od davnina .Govoriti o počecima ljudskog života na prostoru koji zahvata oblast Mrkovića dosta je teško, jer na ovom prostoru nije bilo većih arheoloških istraživanja.

Ako za osnovu uzmemo arheološke predmete koji su nađeni na lokalitet "mogile Curanovića", Ravanj (Raven) iz 600-1 god.p.n.e. mogli bi reći da život na ovom prostoru datira još iz VII vj. p.n.e. tj. gvozdenog doba.

Prvi poznati stanovnici ove oblasti bili su Iliri. Tokom IV i III vj.pr.n.e. ovaj prostor bio je zahvaćen grčkom kolonizacijom kao i rimskim uticajem najprije jedinstvenog a od 395 godine pod uticajem Istočnog Rimskog carstva (Vizantije).

Tokom velike seobe Slovena na Balkanskom poluostrvu a koja je trajala tokom VI i VII vijeka Sloveni postepeno osvajaju i naseljavaju i provinciju Prevalis, koja je zahvatala i današnju oblast Mrkojevići. Slovenska plemena početkom IX vijeka u ovom dijelu Balkana formiraju svoju sopstvenu, dukljansko-zetsku državu, koja se sastojala od devet župa, među kojima je bila i jedna od tri primorske župe –župa Prapratna , koja se po mnogim istoričarima nalazila na prostoru oblasti Mrkojevića.

Tokom srednjeg vijeka nad prostorom koji danas zahvata oblast Mrkojevići smijenjivao se uticaj Duklje , potom Vizantije. U periodu vladavine Nemanjića (Raške 1180-1360) granice barskog distrikta nisu prelazile zemljište Ratačke opatije ,prevoj Sutorman, grebene Rumije i Lisinja i prevoj Dobra Voda, gdje je počinjao distrikt Ulcinja.

Sami Mlečani za vrijeme pregovora o miru sa Balšom III od 1408-1409 godine, nisu mogli utvrditi dali župa Prapratna pripada jednom od ova dva distrikta ili je područje "za sebe".

Posredstvom Ulcinjskoga kneza 13.septembra 1442 godine Mlečanima su prišle dvije ratničke družine Mrkovića, naseljenih između Bara i Ulcinja, a dobili su i povlastice od strane Mletačke republike 11.jula 1446 godine.Nekoliko dana kasnije 31.jula 1446 godine potvrdio je iste povlastice drugoj skupini Mrkovića ( Grdojevića). 23.januara 1449.god.Senat je potvrdio povlastice kojima su ustupljeni posijedi u predijelu Poprat od strane mletačkog upravnika Bara obijema družinama Mrkovića. Od 1463.god. počinje se osijećati opasnost i od Turaka, a prva veća opasnost zaprijetila je 1474.god. prilikom turske opsade Skadra.

Pad Skadra 1479.god.u Turske ruke označava i prekretnicu u istorijskom razvitku Mrkovića jer dotadašnji saveznici Mlečani i Mrkovići može se reći, da se razilaze iz razloga što su to nametnule novonastale okolnosti koje su Mrkovićima nametnule još jednog moćnika, te se trebalo sačuvati od stradanja.

Mrkovići su se nakon toga odmetnuli od Mletaka i počeli za svog zaštitnika priznavati Tursku,što čine iz razloga da bi mogli i dalje obrađivati zemlju oko Skadra, a koju su smatrali svojom.

Padom Bara i Ulcinja 1571.god. Mrkovići su se ponovo našli pod Turskom upravom čime je okončan period tokom kojeg su bili u potpunosti ili dijelom pod Mletačkom upravom.

Prema podacima iz Katastarskog deftera Skadarskog sandžakata iz 1485. godine selo /Fshati Merkojeviqi*/ broji 140 kuća i nalazi se u /Nahija Mërkodlar/, a pripada hasu koji je pod ingerencijom Skadarskog sandžak bega. Ukupan prihod koji je ubiran iz sela Mrkovići iznosio je 10.004 akče, a ispendža (zemljarina) koja je uračunata u ukupan prihod iznosila je 4.000 akči.Prema ovom izvoru Turci su formirali nahiju – okrug – koja je najvjerovatnije imala status spahijske jedinice.

Nakon što su za svog zaštitnika počeli priznavati Tursku, pošto su Mlečani i Turci uspostavili dobre odnose zarad održavanja pregovora i trgovinskog prometa, to počinju Mrkovići iskorišćavati na način što su počeli prisvajati zemlju koja je bila pod Mletačkom upravom. Na njoj su počeli podizati svoja staništa zbog čega je Mletačka Republika tražila od Porte krajem 1551 godine da se ta staništa poruše.

Porta je kao svog komesara poslala na granici prema Baru dukađinskog sandžak-bega. Politika dukađinskog sandžak-bega bila je usmjerena na širenje turske vlasti, što je bilo na štetu Mrkovića jer je time on udario na njihovo nastojanje da sačuvati svoju autonomnost.

Najvjerovatnije kao posledica takve politike dukađinskog sandžak-bega, a koja je bila agresivnija od politike koju je sprovodio njegov prethodnik Skadarski sandžak-beg, bila je i uzrok stavljanja Mrkovića na stranu Mlečana početkom ljeta 1571 godine, pokušavajući na taj način sačuvaju svoju autonomnost.

Padom Bara i Ulcinja i Mrkovići su se ponovo našli pod turskom upravom, te će tokom nje a koja traje do 1878. god doći i do islamizacije Mrkovića.

Dolaskom Turaka 1571.god.stanovništvo Bara, Ulcinja i Mrkovića dobija o dređene privilegije koje su istaknute u povelji iz 1571.god. koju je 1575. god. Potvrdio sultan Murat III, nasljednik sultana Selima II i unešena je u defter 1582. godine.Za Mrkoviće je od značaja bila samo prva odredba koja glasi: " Da se od Barana i ljudi iz okoline ne uzimaju dječaci u janjičare"Date povlastice su bile na snazi samo pola vijeka, a ni tada se strogo nijesu poštovale.

Po predanju koje navodi A. Jovićević Mrkovići su pomogli Turcima pri osvajanju Svača – episkopskog grada još iz XI vijeka – te su im kao nagradu dodijelili i zamijenili, dotadašnji mrki barjak koji su imali još od ranije, bijelim barjakom, u znak najvećeg vojničkog odlikovanja koji nije imao obilježja. Te da su dobili da nesmetano odlaze u Skadar, i od njega da su imali i pomoći.

Za vrijeme dugotrajnog kandijskog rata (1645 – 1669) Mlečani su januara 1649. godine, uzaludno pokušavali da osvoje Bar.Turci su uz pomoć Mrkovića uspijeli da ga odbrane. Sredinom XVII vj., barski muslimani se često obračunavaju sa gusarima i ratuju sa Paštrovićima koje pomažu Mlečani. U tim borbama učestvuju mobilisani borci iz Krajine, Podgorice i cijele Albanije, ali Mrkovića nema. Nekada nemirni barski susjedi kao da su pod vlašću Turaka promjenili svoju narav i nijesu više predstavljali opasnost kao prije 1571. godine.

U mletačko – turskom ratu 1717. godine Mrkovići su posljednji put pokušali da pomognu Crnogorcima koji su podržavali Mlečane, ali bez uspjeha, te su se itekako zamjerili Turcima.

Tokom XVIII vijeka može se reći kod Mrkovića isčezava "ratnički duh" a kao posledica pojačane islamizacije koju je sama turska vlast počela podsticati,pod uticajem Skadra ka kojem su bili okrenuti Mrkovići.

Prema dosad raspoloživim podacima može se reći da je islamizacija otpočela početkom XVII vijeka. Prvi primjer koji govori da je otpočela islamizacija nalazi se u činjenici da se među iseljenim porodicama iz Mrkovića u Poreč 1611. god.nalazila i jedna islamizirana porodica.

Dakle islam na ovim prostoru počeo se širiti postepeno i sporadično. O motivima ljudi da prime islam i načinu islamizacije navodim slijedeće a što bi se moglo odnositi i na Mrkoviće: "Vlada Turske nije svoj jezik silom nametala pokorenim narodima, kao što su činile i čine ostale evropske države. Ona je spram drugih vijera daleko tolerantnija i čovječnija bila, od mnogih hrišćanskih vlada i država. Što se naroda isturčilo nije nožem ili paležom natjerano, već je to bilo u nekoliko dragovoljno, iz ličnih interesa.Gospoda su se isturčila radi gospodstva, a sirotinja zato, da se oprosti spahija ili gonjenja. I stotine hiljada naroda voljelo je olakšicu tereta i materijalno blagostanje i ličnu slobodu i sigurnost po vijeri svoju, te prevrnu jednu i primi drugu. Ovim je u mnogome doprinjela i demokratska priroda muhamedanske vjere i uprave."

Do pojačane islamizacije je došlo u godinama između 1671 – 1697. godine. Sama Turska vlast počela je podsticati širenje islama, pod uticajem Skadra ka kojem su bili okrenuti Mrkovići.

Može se zaključiti da su se pod jurisdikcijom cetinjskog mitropolita-Danila nalazili i Mrkovići što potvrđuju i potpisi mrko/je/vićkih sveštenika koji se čitaju na aktima koje šalju nadležnima,Cetinjskim Vladikama sve do 1740 godine. A što Vladika Vasilije piše nadležnom Mletačkom upravitelju u Kotor može se vidjeti iz slijedećeg pisma upućenog:

"Is Cetinja, nojebra 23. 1759. Još vaše gospođstvo sva ova krajina moli da činiš dignut is Kotora dva brata Mrkojevića na dalje mjesto, zašto su se s njih lažah i nedobriheh delah omrazili svemu narodu, budući oni nikad ni njih trag, nikakve službe principu ne učinili, a s Turcima kad su bile ratina principa vojevali, a danas oni u Kotor, a Černogorci pred Kotor, a da su to dobri ljudi, stojali bi na mjesto koje smo im dali, kako smo ih podhranili, no oni neblagodarni. Kako su dosta mutnje i štete nama učinili tako će i vama, ako ih priđe iz Kotora ne iždenete."

A kako prenosi P.A. Rovinski 1760 godine Farlati spominje tamo turke ali podjednako šnjima bili su i rišćani (Rasciani shismatici), i da se u Mrkovićima od 1760. god. nalazi i džamija a njena gradnja je počela 1752. godine.Uselu Kunje džamija je podignuta 1774 god., u selu Gorana 1783 god., u Dobrim Vodama1802god.,Pečuricama (Raven) 1891 god,.i Ljeskovcu 1893 godine. Već 1880. godine svi su oni, osim jedanaest kuća bili prešli u islam, a proces islamizacije se završava sa nestankom Turske uprave nad ovim krajevima, što se veže za 1878 godinu. U islamizaciji su Mrkovići pronašli višestruke interese. Mogli su mirno da se bave svojim tradicionalnim zanimanjema – zemljoradnjom i stočarstvom, pa čak i trgovinom.

Svoj trgovački reon Bara i Ulcinja proširili su i na Skadar. U Skadru brzo postaju cijenjeni i stiču pravo da u gradu prenoće. Po narodnom predanju to je bila privilegija koju su Mrkovići stekli pomažući Turcima da zauzmu Svač.

U Mrkovićima su postojali i spahiluci i timari. Dve spahije iz Mrkovića dobile su svoje spahiluke od sultana potvrđene fermanom za zasluge. A ostale spahije su bile iz Bara, Ulcinja i Skadra.

Timari u Mrkoviće su bili Đidik – timar (Kunjarski), Ravenski, Skorovića (Mala Gorana), Zaimovića (Velja Gorana, Stanović, Vrbica i Pelinković). No spahiluci su bili mali, pa su i prihodi s njih bili maleni, a najviše do 15 ćesa (7500) groša. Tokom trajanja Turske uprave a pod uticajem životnih prilika i islama iščezava žestina, razbornost i netrpeljivost, a useljava se mir, tolerancija, iskrenost, strpljenje i gostoprimljivost.

Život najprije pod Mlečanima potom pod Turcima, homogenizovao je Mrkoviće, ali i uticao da se održe i razviju specifičnosti stanovništva ovog kraja, a kao rezultat toga što nije bilo etničkih promjena. Nakon crnogorsko-osmanskog rata 1876-1878 godine koji je završen San Stefanskim mirom 03.03.1878 godine Crnoj Gori je bila zagarantovana nezavisnost, teritorijalno proširenje i izlazak na more, što je i potvrđeno na Berlinskom kongresu 1878 godine. Odredbe koje su se odnosile na Crnu Goru bile su:
Član 26. Nezavisnost Crne Gore definitivno priznaje Turska i sve one države koje to još nijesu učinile.
Član 27.Garantuju se u Crnoj Gori sva građanska i politička prava kao i sloboda vijeroispovijedanja.
Član 28. Utvrđene su nove granice Crne Gore.
Član 29. ... Bar sa obalom od ušća potoka Željeznice u more na SZ do uvale Kruči na JI ostaje Crnoj Gori ...
Član 30. glasio je da " svi stanovnici teritorije prisajedinjene Crnoj Gori sačuvaju svoja imanja, a oni koji bi odredili svoj boravak izvan knjaževine, moći će da u njoj sačuvaju svoje posijede dajući ih pod zakup ili pod upravljanje drugih".
Član 31. Crna Gora i Turska sporzumijet će se o imenovanju crnogorskih predstavnika u Carigrad i drugim mjestima Turske.
Član 32. Crnogorske i turske trupe moraju u roku od 20 dana nakon ratifikacije ovog Ugovora napustiti teritorije koje su zaposijele a koje su prema odredbama mirovnog Ugovora pripale drugoj strani.
Član 33. Crna Gora mora preuzeti na sebe dio javnog turskog duga za nove teritorije koje su joj pripale mirovnim Ugovorom.

Na Cetinju su u maju 1879.godine predstavnici evropskih sila obrazovali međunarodnu komisiju za sprovođenje razgraničenja Crne Gore i Osmanskog carstva /Turske/.

O tome kako je teklo utvrđivanje na terenu nove granične linije između Crne Gore i Osmanskog carstva /Turske / može se vidijeti iz slijedećeg

Ova nesaglasnost među silama pokazala se odmah i na njihovim komesarima. Kada je komisija izišla u Mrkoviće da obilježi novu graničnu liniju od mora do jezera Skadarskoga, komesari su se podijelili isto kao što su sile među sobom stajale. Turci su tražili da cijeli Mrkovići ostanu Osmanskom carstvu /Turskoj/, a samo selo Mrkovići da se ostavi u novu granicu Crnoj Gori, kao i da ih ne cijepaju na dvoje.Crnogorski komesari, zajedno s ruskim zahtijevali su na osnovu berlinskog ugovora, da cijelo pleme Mrkovići pripadne Crnoj Gori, jer je kongres predvodio granicu svuda između plemena srpskog i arbanaškog, a Mrkovići – iako muhamedanci – pleme su srpsko i govore samo srpski jezik

Zbog navedenih nesuglasica granična linija nije utvrđena a komisija se posle petomijesečnog rada razišla. Ono što se ovdje može istaći je to što su Mrkovići tražili da pripadnu Crnoj Gori, čime se može ustvrditi da i pored dugotrajnog života pod turskom upravom nijesu bili izgubili iz svijesti svoju bliskost sa pravoslavnim Crnogorcima.

Nakon okončanja ove akcije, te posijete i susreta knjaza Nikole sa sultanom Abdul-Hamidom u Carigradu 1883.godine i postizanja sporazuma među njima po pitanju crnogorsko-turske granice između mora i Skadarskog jezera, granica biva obilježena1884.godine pa su se od tada Mrkovići našli konačno u granicama Crne Gore ; a broj stanovnika po selima iznosio je :

- Dobra Voda .........kuća 79, duša 428
· Pečurice .............kuća 36, duša 199
· Mrkovići...............kuća 142,duša 737
· Kunje..................kuća 56, duša 310
· Gorana................kuća 102,duša 579,
a u svakom selu bila je po jedna džamija,a ukupno 2253 stanovnika.

Već od 1879.godine i u narednim godinama sve do 1904 godine prema dostupnim podacima bilo je Mrkovića koji su odlazili u Carigrad sa pasošima koji su važili za dvije ili tri godine. Ova odlaženja su bila motivisana ekonomskim razlozima, a da li je dolazilo i do iseljavanja iz kakvih drugih razloga nije poznato.

Prijetnje iseljavanjem natjerale su vojvodu Sima Popovića da dođe u Mrkoviće i održi skupštinu sa seoskim starješinama. Njihove namjere okarakterisao je kao nepoštene i zle misli koje su iskazali prema gospodaru i vladi čestim davijama. Saopštio im je "da je volja Njegovog Veličanstva, da ostanu mirni i na svom mjestu ali, u protivnom slučaju ako neće: otvorena su im vrata na Kameni most".

Pitanja vojne obaveze je kao i pitanje školovanja djece izazvalo dosta otpora kod Mrkovića, kao i kod drugih muslimana u Crnoj Gori.

Muslimani Mrkovića, prema izvještajima komandira Jusufa Barjaktarevića, osim njih 5 – 6, odbili su da prime oružje, ako budu pozvani. Slično su postupili i Muslimani Starog Bara i Ulcinja. Komandir Barjaktarević je na prijemu kod knjaza Nikole na Cetinju tražio da se Mrkovićima podjeli oružje i da se oslobode nizamije.

Prema izvještaju komandira Nikole Vučinića, od 6. novembra 1908, na zboru barskih Muslimana u Pečuricama (1. nov. 1908.) bilo je jasno da u većini nijesu skloni da uzmu oružje.

Mrkovići su odbili da se odreknu privilegija koje im je gospodar dao – da plaćaju nizamiju i da u ratu učestvuju kao komordžije, te da su voljni i da plaćaju i angariju (obavezan rad). Po mišljenju komandira Vučinića na bunjenje Mrkovića uticala je propaganda iz Skadra, ali ne od strane turskog valije, već da to " neko drugi muti u Skadru ".