Mrkojevići su mediteransko područje, čije se stanovništvo u prošlosti bavilo isključivo poljoprivredom. Poljoprivredna funkcija je odredila položaj naselja, dok se mediteranska komponenta položaja ogleda u njihovoj tipologiji i fizionomiji. Na položaj i tip naselja uticale su i morfološke odlike terena, prirodni resursi i klima. Većina mrkojevićkih sela je nastala na južnim (prisojnim) stranama i u podnožju Lisinja. Uglavnom leže duž gornje ivice obradivog zemljišta, na dodiru fliša i krečnjaka, odnosno oranica i šuma. Takva su sela Dobra Voda, Grdovići, Pečurice, Velje Selo, Dabezići i Ljeskovac. Smještena su na 200-300 mnv, a samo najviši zaseoci Veljeg Sela dopiru do 500-550 mnv. Takav položaj omogućavao im je bavljenje zemljoradnjom i stočarstvom. Izuzetak je selo Međureč (danas skoro zapušteno) koje se nalazi na 700 mnv a čije se stanovništvo pretežno bavi stočarstvom. Ta naselja su podignuta pored izvora i površinskih vodotoka, i locirana su na krečnjačkim uzvišenjima. Vodilo se računa da ne zauzmu ni jedan pedalj plodne zemlje. Naselja su smještena iznad plodnih polja i okružena su šumama i pašnjacima. Uz to ona imaju obilje vode i sunca pa stanovništvo ima optimalne uslove za bavljenje poljoprivredom.

Sela u južnom dijelu Mrkojevića (Kunje, Gorana i Pelinkovići) podignuta su na krečnjačkim glavicama u blizini obradivog zemljišta ili većih šuma. Plodno zemljište uz dosta terena za ispašu i bogate šume, uticali su da se ljudi ovdje nasele uprkos nedostatku vode.

Današnja naselja su locirana na nižim kotama od nekadašnjih, smještena su blizu glavnih puteva. Većina sela je očuvala nekadašnju morfološku strukturu, jedino je površina naselja uvećana na račun plodnog zemljišta. Priobalna naselja, Bušat, Dubrava, Dobra Voda, locirana su uz Jadransku magistralu. Blizina mora i ova saobraćajnica su presudno uticale na položaj ovih naselja. O prirodnim predispozicijama i infrastrukturnim potrebama nije se vodilo računa pa ona danas predstavljaju tipičan primjer neplansko podignutih vikend naselja.

Mrkojevićka sela spadaju u sela mediteranskog tipa. Različitog su oblika: okruglastog (Dobra Voda, Pečurice, Velje Selo), izduženog (Gorana) ili nepravilnog (Kunje) što zavisi od morfologije terena. Svako selo ima po nekoliko zaseoka međusobno udaljenih do 1 km. Zaseoci su grupisani po bratstvima i imaju prosječno po desetak kuća. Kuće su bukvalno bile spojene tako da je i po desetak kuća moglo stati u hiljadu kvadrata. Razlog tome je očuvanje poljoprivrednih površina, ali i lakša odbrana od eventualnih neprijatelja.

Naselja su okružena privatnim posjedima seljaka. Parcele su male pa jedna porodica ima i do 20 parcela, međusobno udaljenih po nekoliko km. Više planinske oblasti i pojas pored puteva, izvora i vodotoka je u zajedničkom vlasništvu svih seljana (komunica).

Tradicionalne mrkojevićke kuće, bile su kamene dvospratnice prekrivene ciglom. U prizemlju se nalazila staja, a na spratu prostorije za ljude. U blizini kuće bilo je gumno za vršidbu i kaštar za ostavu kukuruza. U bezvodnim selima pored kuća su građene bistijerne ili kopani bunari (pusevi), a svaki zaseok je imao i svoju lokvu za napajanje stoke. U selima sa dosta vode i maslina brojne su vodenice i mlinovi za masline. Po Mitru Pavloviću je samo u Dobroj Vodi nekada bilo 11 mlinova (vodenica) a postajale su i 3 makine (mlinovi za masline)

Na nekadašnji izgled kuća i naselja danas podsjećaju samo rijetke ''straćare''. Poslije zemljotresa 1979.godine, kada je većina kuća porušena, podignuti su moderni stambeni objekti. Sa tradicionalnim mrkojevićkim kućama zajednički im je samo mediteranski kolorit, bijele fasade i crveni krovovi.

Dobra Voda 11,00 km2, 1119 stanovnika.

Ovo je najrazvijenije i najmnogoljudnije mrkojevićko selo. Dobra Voda se nalazi u podnožju planine Lisinj, između sela Zaljevo (na zapadu), Grdovića i Pečurica (na istoku). Svojim južnim dijelom izlazi na Jadransko more.

Selo je dobilo ime po brojnim izvorima (Vrelo, Škurta, Ušivac) i potocima (Rašketin, Ujtin, Vrelo, Simtin...) oko kojih su nastala prva naselja. Zemljište je uglavnom antropogenog porijekla. Parcele su usitnjene i terasasto raspoređene.

Samo naselje se proteže uz put Stari Bar – Vladimir, između Svetog Ivana i Brinja u dužini od 4 km. Dobra Voda ima oko 220 kuća. Nekadašnji zaseoci pojedinih bratstava su se nalazili na višim kotama i bili su jasno morfološki odvojeni među sobom. Današnje naselje sveviše poprima karakter prigradskog naselja, bez jasnih granica među zaseocima.

U Dobroj Vodi se u periodu 1948-1991. godina broj stanovnika povećao za 262 (31%), tako da je danas ona gusto naseljeno područje (77 stanovnika po km2). Ovo povećanje broja stanovnika je posljedica prirodnog priraštaja ali i imigracije. Istovremeno se odvija i proces emigracije.

Dobra Voda je udaljena od Bara svega 5-7 km pa je većina njenog stanovništva zaposlena u barskim preduzećima. Ostali se bave poljoprivredom, prvenstveno voćarstvom, ili imaju sopstvene zanatske, ugostiteljske ili trgovinske radnje. Dobra Voda ima četvorogodišnju školu koja predstavlja istureno odjeljenje OŠ ''Mrkojevići''.

Od vjerskih objekata, u centru sela se nalazi džamija i crkva Sv. Jovana Vladimira.

Grdovići i Pečurice 8,73 km2, 854 stanovnika.

Sela Grdovići i Pečurice se pružaju istočnije od Dobre Vode. Na istoku se protežu do Veljeg Sela a na jugu do brda Kurtina i Jadranskog mora.

Grdovići su smješteni na južnoj strani Lisinja, iznad magistralnog puta Stari Bar – Vladimir. Grdovići su bratstveno ime i dobili su ime po nekom svom pretku koji je bio veoma grdan.U Grdovićima nema većih ravnijih površina pa su naselja smještana u blizini dolova i vrtača, pored izvora i potoka Virice. Znatne površine su iskrčene i pretvorene u plodne njive i voćnjake.

Grdovići imaju 58 kuća. Kuće su grupisane u zaseoke i međusobo udaljene 500 do 1000 m. Selo ima 309 stanovnika. Stanovništvo se bavi poljoprivredom, prije svega povrtarstvom i voćarstvom. Oko 50 seljana je zaposleno u barskim preduzećima.Nemaju obrazovnih ni vjerskih objekata, pa školu pohađaju u Pečuricama a vjerske obrede obavljaju u džamijama u Ravnju i Veljem Selu.

Pečurice su administrativni, obrazovni, zdravstveni i uslužni centar Mrkojevića. Prostiru se južnije od Grdovića uz saobraćajnice Stari Bar – Vladimir i Pečurice – Dubrava. Naziv sela ima veoma arhaičan, staroslovenski korijen – pečur (pižur) je kod starih Slovena označavao mladog čobanina, a obzirom da je ovaj rejon služio za čuvanje stoke zimi, mjesto je po tome dobilo ime.

Pečurice (sa zaseokom Ravanj) imaju 56 kuća i 532 stanovnika. Selo je nepravilnog oblika pošto su kuće uglavnom duž saobraćajnica. Struktura zemljišta je slična kao u Grdovićima. Parcele su male i pretežno pod voćnjacima (masline, agrumi, smokve). Stanovništvo se bavi voćarstvom, ali sve više i trgovinom i turizmom. Naselje je infrastrukturno opremljeno a osim toga u njemu su kao subregionalnom centru smješteni svi javni servisi (školstvo, zdravstvo, administracija) za područje Mrkojevića.

Zaseok Ravanj se nalazi južnije od Pečurica i udaljen je oko 2 km od Jadranske obale. Ime je dobio po ravnom zemljištu, a kao naselje se pominje već 1614. godine. Ravanj ima dvadesetak kuća, a ima i svoju džamiju. Proces urbanizacije u obalnom pojasu sve više zahvata i ovaj zaseok, pa je teško utvrditi granicu između njega i priobalnog naselja Dubrava.

Velje Selo 9,40 km2, 365 stanovnika.

Prostire se u podgorini Lisinja između Pečurica i Grdovića na zapadu i Dabezića na istoku. Atar sela zahvata i dio Mrkovskog polja i pruža se na jug do brda Povara. Velje Selo je u prošlosti bilo najveće naselje u Mrkojevićima pa je po tome i dobilo ime. Smješteno je po obodu Mrkovsko polja. Kružnog je oblika i sastoji se od nekoliko zaseoka od kojih su najviši na 500-550 mnv. Kroz selo protiče potok Brod kojim se navodnjava plodno Mrkovsko polje.

Velje Selo ima 73 domaćinstva sa 365 stanovnika. Broj stanovnikastagnira pošto pozitivne efekte prirodnog priraštaja anulira emigracija. Stanovništvo se pretežno bavi zemljoradnjom i stočarstvom. I pored izvanredno povoljnih uslova za razvoj poljoprivrede dio stanovništva je zapošljen u preduzećima.

Velje Selo je relativno dobro infrastrukturno opremljeno. O nekadašnjem značaju sela svjedoči crkva Sv. Ilija, nekada saborna crkva svih Mrkojevića. U Veljem Selu postoje i dvije džamije od kojih je ona starija podignuta 1749. godine i predstavlja najstariju džamiju u Mrkojevićima.

Dabezići, 9,30 km2, 262 stanovnika.

Nalaze se istočnije od Veljeg Sela, uz desnu obalu rijeke Međureč. Dabezićima pripada i zaseok Mali Kaliman, koji se nalazi na lijevoj obali Međureča. Dabezići su brastveničko ime. Sa Veljim Selom i Grdovićima predstavljaju Mrkojeviće u užem smislu. Nekadašnji zaseoci su se nalazili na višim kotama, dok su novija naselja po oboduili u samom Mrkovskom polju. Osim rijeke selo ima brojne izvore i potoke (Kozminac). Svo zemljište se navodnjava pa su prinosi u Mrkovskom polju visoki. Gaje se žitarice (kukuruz) i razne vrste voća i povrća.

Dabezići imaju 67 domaćinstava sa 262 stanovnika. I pored povoljnih uslova za život i zadovoljavajuće infrastrukturne opremljenosti broj stanovnika opada. Razlog tome je velika udaljenost od gradskih centara i usitnjenost posjeda.

Kunje, 13,74 km2, 569 stanovnika.

Kunje se prostiru između brda Kurtina na sjeveru, Povare i sela Gorana na istoku i Možure na jugu Na zapadu izlaze na Jadransko more. Ime Kunje potiče od arbanaške riječi kunj (kolac).

Selo je razbijenog tipa. Osim centralnog naselja ima još 4 radijalno raspoređena zaseoka (Duškići, Petovići, Karastanovići i Komina) koji su udaljeni 1-2 km od glavnog naselja. Zaseoci su formirani u blizini šuma i plodnijeg zemljišta. Kroz Kunje protiču potoci Mendreza i Redovica, ali je većina zaseoka bezvodna. Seljani kopaju bunare (po Andriji Jovićeviću ima ih 22), ili prave bistijerne. Najveća prirodna pogodnost Kunja je geografski položaj. Selo izlazi na Jadransko more, a kroz atar ovog sela prolazi Jadranska magistrala, put Pečurice – Gorana i dvije poprečne saobraćajnice.

Kunje imaju 111 domaćinsta sa 569 stanovnika. Smanjenje broja stanovnika je posljedica pojačane emigracije u periodu 1971-1991., kao i smanjenog prirodnog priraštaja. Stanje bi bilo još poraznije, da upriobalno naselje Bušat nije doseljeno nekoliko desetina domaćinstava koja tu stalno žive, pa se svrstavaju u stanovništvo Kunja.

Kunje imaju dobru infrastrukturnu mrežu, posebno saobraćajnu. Problem je jedino ne rješeno pitanje vodosnadbijevanja za pojedine zaseoke. Kunje imaju džamiju i četvorogodišnju školu.

Gorana, 18,80 km2, 624 stanovnika.

Gorana je po površini najveće mrkojevićko selo. Zbog velike površine obično se dijeli na Velju i Malu Goranu, čak se u okviru Velje Gorane izdvaja Donja Gorana, mada je fizionomski i funkcionalno riječ o jednom selu. Selo je dobilo ime po šumi (gora). Gorana se pruža između brda Povare i Možure u dužini od 7 km u smjeru zapad – istok.

Čitavom dužinom sela pruža se Goransko polje, široko svega 500-700 m, dok se iznad sela nalaze šumoviti brežuljci. Gorana je najvećim dijelom bezvodna, dok vode ima samo u uskom pojasu između fliša i krečnjaka, u udolinama koje se pružaju nešto sjevernije od naselja.

orana ima 176 domaćinstava sa 624 stanovnika. Kao i većina mrkojevićkih sela i Gorana ima depopulaciju, koja je posebno izražena u posljednjih 20 godina, mada se taj period poklapa sa vremenom najvećih infrastrukturnih ulaganja u ovo područje. Razlog za to je prije svega ne rješeno pitanje vodosnadbijevanja, ali i udaljenost od gradskih centara. Stanovništvo se bavi zemljoradnom i stočarstvom, ali u skromnim razmjerama i uglavnom radi zadovoljavanja sopstvenih potreba. Veliki broj ljudi je zapošljen u barskim preduzećima, najviše u Luci Bar.Gorana ima džamiju i četvorogodišnju školu.

Pelinkovići, 6,12 km2, 209 stanovnika.

Selo se nalazi između Gorane na jugu, brda Povare na zapadu, rijeke Međureč i ulcinjskog sela Klezna. Pelinkovići su bratstveno ime. Do 1978. godine bili su u sastavu Anamalja.

Samo naselje se nalazi ispod Čoka Pelinkovića (čok je krševito uzvišenje), na njegovoj prisojnoj strani. Ispod sela se pruža uvala Jama, površine oko 10 ha.

Zaseok Vukići se nalazi između brda Povara i rijeke Međureč. Ima oko 10 kuća i kružnog je oblika.

Kamenički (kameni) Most je naselje koje se formira oko mosta na rijeci Međureč. To je granični pojas između barske i ulcinjske opštine, ali sa obje strane mosta žive Mrkojevići. U blizini je i vodenica pa je vremenom niklo naselje s nekoliko kuća.

Pelinkovići sa Vukićima i Kameničkim Mostom imaju 50 domaćinstava sa 209 stanovnika. Stanovništvo se bavi zemljoradnjom, stočarstvom i voćarstvom, ali su posjedi veoma usitnjeni a i obradivih površina je veoma malo. I stanovnici Pelinkovića su većinom zaposleni u Baru, a poljoprivreda im je dodatno zanimanje.

Selo je asfaltnim putem, dužine 2,8 km povezano sa saobraćajnicom Stari Bar – Vladimir. Ostala infrastruktura, osim hidrotehničke je na zadovoljavajućem nivou. I ovo selo je zahvatio proces depopulacije i deagrarizacije a uzroci su slični kao u ostalim selima.

Ljeskovac, 6,02 km2 i Međureč, 7,95 km2

Ljeskovac i Međureč su mrkojevićka sela ali pripadaju ulcinjskoj opštini. Ova sela nalaze se u izvorišnom dijelu i uz gornji tok rijeke Međureč, sa njene lijeve strane. Ljeskovac se nalazi u podnožju brda Rasovac i Osoj. Ime je dobio po šumi lijeske. Selo je okruglastog oblika i ima 17 kuća.

Selo je zahvaćeno intenzivnim procesom depopulacije pa je u periodu između 1948 i 1991. godine broj stanovnika prepolovljen. Ljeskovac administrativno i infrastrukturno pripada ulcinjskoj opštini ali je stanovništvo više upućeno na Mrkojeviće i Bar, gdje ostvaruje svoje osnovne potrebe. Ljeskovac ima svoju džamiju.

Međureč je najvisočije naselje u Mrkojevićima. Smješteno je u Međurečkoj kotlini na oko 700 mnv. Međureč je okružen obroncima Liponjaka, Košare, Debelina, Golog Brda i Kozjaka. Selo je dobilo ime po tome što se nalazi između dva potoka od kojih je nastala rijeka Međureč.

Po podacima iz 1991. godine selo je imalo 15 domaćinstava sa 43 stanovnika, dok danas u Međureču žive svega 3 domaćinstva. Iako je područje ''bogom dano'' za stočarstvo i povrtlarstvo (krompir, kupus, luk) stanovništvo se zbog udaljenosti spustilo u niže krajeve ili odselilo u inostranstvo. Planinska vegetacija, divljač i izvorska voda privlače lovce i turiste. Nekadašnji stanovnici se vraćaju ljeti radi obrade imanja i odmora.

Priobalno područje

Priobalno područje Mrkojevića, zahvata primorski dio atara Dobre Vode, Pečurica i Kunje. Prostire se duž čitave obale, iznad i ispod Jadranske magistrale. Pojas naselja je širok 1-2 km uz manji prekid između Bušata i Dubrave usljed nepristupačnosti terena. Do 1973. godine i izgradnje Jadranske magistrale, priobalno područje je bilo ne naseljeno. U sljedećih 20 godina, u zoni primorskih grebena obraslih makijom, nikla su naselja Bušat (Utjeha) Dubrava (Veliki Pijesak) i Dobra Voda. Sredinom 90-ih godina područje ima 5309 stambenih objekata u kojima tokom ljetnje sezone boravi oko 15000 turista.

Bušat je priobalni dio Kunja. Prostire se između brežuljaka Očas i Strana na sjeverozapadu i obronka Možure na jugoistoku. Bušat je albanski toponim, a po Andriji Jovićeviću ovdje su nekada živjeli Malisori, koje su Kunjarci istjerali sa ovog područja.

Bušat ima oko 1400 kuća – vikendica, dok je stalnih domaćinstava svega nekoliko desetina. Izgled naselja je nepravilan i zavisi od morfologije terena i pravca pružanja saobraćajnica. Iako je neplanski građeno, naselje je infrastrukturno opremljeno: asfaltirane su ulice, naselje ima 150 telefonskih priključaka, a pojedini djelovi i uličnu rasvjetu. Nije riješeno pitanje vodosnadbijevanja i regulacije otpadnih voda.

Dubrava, Dobre Vode (donji dio naselja) se pružaju između brda Kurtina na jugoistoku, i brežuljka Mogila na sjeverozapadu. Intenzivna urbanizacija je dovela do srastanja ovih dvaju naselja, pa ona fizionomski i funkcionalno predstavljaju jedinstvenu aglomeraciju.

Dubrava je nazvana po lokalnoj dubovoj šumi. Zahvata priobalni dio Pečurica, ispod zaseoka Ravanj. Naselje ima oko 1900 vikendica.

Dobra Voda (priobalni dio) se pruža sjevernije od Dubrave, uz magistralni put Bar – Ulcinj, sve do brežuljka Mogila i uvale Ujtin Potok. Čini je nekoliko naselja: Bijela Glavica, Nišice, Marin Ploča, Ujtin Potok. Naselje ima oko 2000 vikendica.

Infrastrukturno stanje u zoni Dubrava – Dobra Voda je slično kao i u Bušatu: ulice su asfaltirane, naselje je elektrificirano i ima oko 600 telefonskih priključaka. U turističkoj sezoni naselje ima svoju poštu i ambulantu. U blizini plaže Veliki Pijesak postoji i odmaralište sa 70 ležaja, a sve je više privatnih motela i vila.

Priobalno naselje je nastalo u krečnjačkoj primorskoj zoni obrasloj makijom, tako da izgradnja nije ugrozila poljoprivredno zemljište. Međutim, naselje se proteže do same obale, čak i u zoni ''morskog dobra''. Objekti svojom veličinom i fizionomijom odudaraju od pejzažno-ambijentalnih karakteristika okolnog područja. Posmatrajući tako veliki broj kuća ''nabacanih'' uz samu obalu, bez ikakvog plana i stila, ostaje utisak da je jedan od najvećih prirodnih resursa ovoga kraja bespovratno izgubljen.